اصول حسابداری
بهای تمام شده کالا چیست؟ و چطور محاسبه می‌شود؟
اسفند
استفاده از علم حسابداری در صنایع مختلف و انواع فعالیت‌های تجاری همواره مورد نیاز خواهد بود. حسابداری صنعتی از جمله اصول حسابداری است که به ویژه در صنایع تولیدی نقش کلیدی دارد. در حسابداری صنعتی، مبحثی تحت عنوان بهای تمام شده کالا، به بررسی هزینه‌های مربوط به ساخت کالا یا ارائه خدمات می‌پردازد.
بهای تمام شده کالا، گزارشی است که در اختیار مدیران قرار گرفته و تاثیر عوامل مختلف را در هزینه‌های تولید یک محصول تبیین می‌کند. این گزارش هزینه‌های مستقیم را مورد بررسی قرار داده و شامل هزینه‌هایی همچون تشکیلات اداری و بازاریابی نمی‌شود. همچنین قیمت گذاری نهایی محصول و تشخیص میزان سود یا زیان نیز متاثر از این گزارش خواهد بود. در واقع جزئیات مطرح شده در بهای تمام شده این امکان را در اختیار مدیران قرار می‌دهد تا تصمیمات موثری در راستای کاهش هزینه‌های تولید اتخاذ نمایند.گذشته از مزایای محاسبه هزینه‌های تولید، عدم توجه به آن نیز ممکن است مخاطراتی همچون ورشکستگی را به همراه داشته باشد.
مفهوم بهای تمام شده کالا
در علم حسابداری، بهای تمام شده کالا، یکی از شاخه‌های حسابداری مدیریت است که کاربرد آن محاسبه هزینه‌های مربوط به ساخت کالا می‌باشد. حسابداری مدیریت نیز از شاخه‌های حسابداری است که اطلاعات مالی برای ارائه به مدیریت را جمع آوری می‌کند. بهای تمام شده کالا به معنی محاسبه هزینه‌های مستقیم موثر در تولید کالا یا ارائه یک خدمت است. این هزینه‌ها شامل دستمزد نیروی انسانی، مواد اولیه و هزینه‌های سربار ساخت می‌باشد. به عبارت دیگر محاسبه تمام هزینه‌هایی که به شکل مستقیم یا غیر مستقیم در تولید کالا یا ارائه خدمت نقش داشته باشند. هزینه‌های تجاری از جمله هزینه‌های اداری و تشکیلاتی و هزینه‌های توزیع،بازاریابی و فروش در محاسبات دخیل نخواهند بود. به دلیل کاربرد بیشتر این شاخه از حسابداری در صنایع تولیدی، از اصطلاح محاسبه هزینه تولید کالا استفاده شده است.
عوامل موثر در محاسبه بهای تمام شده کالا
- مواد اولیه: موادی که مستقیما برای تولید کالا مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- دستمزد مستقیم: هزینه دستمزد کارگران و افراد متخصصی است که به صورت مستقیم در خط تولید و تبدیل مواد اولیه به کالاهای مورد نظر نقش دارند.
- هزینه‌های سربار ساخت: کلیه هزینه‌های کارخانه فارغ از هزینه‌های مستقیم مطرح شده بوده و شامل موارد زیر است:
- مواد غیر مستقیم: در کالای تولیدی مصرف نمی‌شوند و لی بدون استفاده از آن‌ها تولید کالا میسر نمی‌باشد. مانند گریس، روغن، مواد سوختی، لوازم یدکی و…
- دستمزد غیر مستقیم: شامل دستمزد افرادی است که به صورت مستقیم در تولید محصول دخیل نیستند ولی حضورشان لازم است. مانند دستمزد مدیران، کارکنان پشتیبانی، نگهبانی و …
- سایر هزینه‌های سربار: شامل اجاره بها، هزینه‌های تعمیر ونگهداری، برق، آب و…
کاربرد محاسبه بهای تمام شده کالا
ابزاری برای مدیران: بهای تمام شده کالا اطلاعات مفید و مهمی را در اختیار مدیران صنایع قرار می‌دهد. و در اتخاذ تصمیم‌های بلند مدت و کوتاه مدت موثر است. این اشخاص با بررسی بهای تمام شده کالا و میزان تاثیر عوامل مختلف در آن اقداماتی را در راستای کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری ترتیب می‌دهند. در واقع گزارش‌های حسابداری که هزینه‌های تولید را مورد بررسی قرار داده و قیمت تمام شده محصول را ارائه می‌کند ابزاری قدرتمند در دست مدیران صنایع مختلف است. چرا که این گزارش‌ها حاوی جزئیات کامل و دقیق از قیمت مواد اولیه، میزان دستمزد و هزینه‌های سربار است. یک مدیر موفق با استفاده از این اطلاعات می‌تواند راه‌کارهایی را برای کاهش هزینه‌ها در هر کدام از بخش‌های مربوطه ارائه بدهد.
محاسبه دقیق سود و قیمت گذاری: بدون بررسی هزینه‌های تولید کالا امکان قیمت گذاری اصولی بر محصول وجود ندارد. هرچند متاسفانه بیشتر واحدهای صنعتی به این مسئله توجهی ندارند. این در حالی است که مهمترین انگیزه برای هر کسب و کاری کسب سود و درآمد است. نکته‌ای که کمتر به آن پرداخته می‌شود، این است که بدون محاسبه هزینه‌های تولید میزان دقیق سود مشخص نخواهد شد. چه بسا فعالیت تولیدی که در حال انجام است دچار زیان شود ولی مدیران مجموعه در خلال گردش‌های مالی متوجه آن نشده و در بلند مدت دچار ورشکستگی شوند.
مالیات شفاف: حسابرسی‌های مالیاتی بر مبنای هزینه‌های تولید و میزان سود شناسایی شده، شکل می‌گیرند. بهای تمام شده کالا بخش بزرگی از هزینه‌ها را شامل می‌شود و بدون محاسبه دقیق آن، محاسبه میزان سود و مالیات بر آن نیز میسر نخواهد بود.
دریافت تسهیلات: دریافت تسهیلات بانکی به خصوص در صنایع دانش بنیان و تازه تاسیس همواره مورد نیاز است. دریافت این نوع از تسهیلات در شرایط قانونی، منوط به ارائه طرح توجیهی خواهد بود. در طرح توجیهی یکی از مباحث، محاسبه دقیق هزینه‌ها و میزان سود است. بر همین اساس محاسبه بهای تمام شده کالا ضروری خواهد بود. البته در طرح‌های توجیهی، در مواقعی که دریافت تسهیلات پیش از شروع فعالیت‌های تولیدی مورد نیاز باشد محاسبه هزینه‌ها بر اساس تجارب مشابه و استعلام قیمت‌های مواد و دستمزد انجام می‌شود. در اصل محاسبات به صورت پیش‌بینی شکل می‌گیرد.
بیشتر بخوانید آموزش حسابداری حقوق و دستمزد
فرمول‌های محاسبه بهای تمام شده
برای محاسبه بهای تمام شده کالا فرمول‌های متفاوتی ارائه شده است که در ادامه به اختصار معرفی و تبیین می‌شوند.
- فایفو(FIFO) : بر اساس این روش قدیمی‌ترین واحدهای موجودی همیشه در مرحله اول فروخته می‌شوند. یعنی اولین کالایی که وارد انبار می‌شود، به عنوان اولین محصول برای فروش در نظر گرفته خواهد شد. و موجودی پایان دوره شامل کالاهایی است که تازه وارد انبار شده‌اند.
- لایفو(LIFO) : بر اساس این روش تازه‌ترین واحدهای موجودی همیشه در مرحله اول فروخته می‌شوند. یعنی آخرین کالایی که وارد انبار شده، برای فروش ارسال می‌شود. در این روش موجودی پایان دوره شامل کالاهایی است که ابتدا وارد انبار شده‌اند.
- میانگین : بر اساس این روش هزینه‌های تولید با توجه به موجودی اول دوره به علاوه مجموع خریدها تقسیم بر تعداد تعیین می‌شود.
- آخرین خرید : بر اساس این روش بهای تمام شده کالا با فرمول (قیمت آخرین خرید×تعداد کالا) به دست می‌آید.
- استاندارد : بر اساس این روش یک قیمت واحد، به عنوان قیمت استاندارد برای کالا تعریف شده و بهای تمام شده کالا با ضرب کردن قیمت استاندارد در تعداد آن محاسبه می‌شود..
برخی تعاریف
- خرید خالص: خرید انجام شده در طول دوره + خریدهای اضافه شده – (خریدهای برگشتی + تخفیف‌ها دریافتی + کسورات خرید)
- موجودی کالای آماده برای فروش: کالاهای موجود در ابتدای دوره + خرید خالص
- موجودی کالای پایان دوره: کالاهای موجود در انبار در پایان دوره×بهای هر کالا
- دوره: بازه زمانی که بهای تمام شده کالا در طول آن محاسبه می‌شود.
محاسبه بهای تمام شده کالا در فعالیت‌های خدماتی
مشخص شدن سود و زیان در هر کدام از فعالیت‌ها تجاری، امری ضروری است. تفاوتی ندارد که ساخت یک محصول در دستور کار قرار دارد یا ارائه انواع خدمات؛ عدم دستیابی به هزینه‌های ناشی از ارائه خدمات و در پی آن میزان سود، مانع از قیمت گذاری صحیح بر خدمات شده و مشکلاتی را در بازاریابی، رقابت و کیفیت خدمات رسانی باعث می‌شود.
برای محاسبه بهای ارائه خدمات نیز، هزینه‌های مستقیم و سربار مورد بررسی قرار می‌گیرد. هزینه‌های مستقیم در مشاغل خدماتی با توجه به نوع آن تعیین می‌شود. به دلیل گستردگی انواع صنایع خدماتی امکان بررسی هزینه‌ها تحت یک فرمول واحد میسر نیست. و در صورت نیاز، مشاوره با کارشناسان مربوطه و یا استفاده از امکاناتی مانند نرم افزارهای مدرن حسابداری راهگشا خواهد بود.
منابع:
اصول حسابداری2 ، جواد حقیقی آذرماه 1381- انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
